scheiden met kinderen, kind op een schommel

Wat is de lastigste leeftijd voor kinderen als hun ouders gaan scheiden?

Scheiden is een heftige gebeurtenis, voor iedereen. Of je nu 32 jaar oud bent of pas 2 als je ouders gaan scheiden. Of je de helft bent van het eens zo gelukkig getrouwde stel of het product van die gelukkige verbintenis, scheiden is niet iets wat je verwacht of plant. En toch, jaarlijks besluiten tienduizenden stellen in Nederland om te scheiden (30.041 echtscheidingen en 2.735 ontbindingen van het geregistreerd partnerschap in 2019). Ouders die samenwonen en gaan scheiden zijn hierin niet meegenomen.

En als je kinderen hebt, is hun welbevinden waarschijnlijk een van je belangrijkste zorgen. Is er een leeftijd waarop een scheiding het meest traumatisch is voor kinderen? Of moet je proberen het ‘voor de kinderen’ te laten werken totdat ze oud genoeg zijn om het te begrijpen?

Het korte antwoord is dat scheiding kinderen van alle leeftijden treft. Het is waarschijnlijk het moeilijkst voor kinderen in de basisschoolleeftijd, om redenen die ik hieronder zal schetsen. Maar als jij en je partner hebben vastgesteld dat het niet gaat lukken, is het misschien het beste om je eigen weg te gaan, wetende dat kinderen veerkrachtig zijn en dat er strategieën zijn die je kunt gebruiken om de bijbehorende (moeilijke) emoties te verzachten.

Jonger dan 3 jaar

“Maak je geen zorgen. Ze zullen het zich niet herinneren.”

Er is een populaire misvatting dat het geheugen begint bij 3. Onderzoekers hebben echter ontdekt dat het geheugen waarschijnlijk eerder begint, maar totdat we ouder zijn, lijkt het meer op een videoband waarover telkens opnieuw een nieuwe film wordt opgenomen.

In een onderzoek uit 2011 werd aan kinderen vanaf 4 jaar gevraagd om hun vroegste drie herinneringen te delen. Vervolgens werd hen 2 jaar later gevraagd hetzelfde te doen en werd hen ook gevraagd naar de herinneringen die ze in het eerste interview hadden gedeeld.

Onderzoekers ontdekten dat kinderen zich al heel vroeg in hun leven dingen konden herinneren, maar deze herinneringen bleven bij de jongsten niet bewaard. In plaats daarvan herinnerden ze zich in het tweede interview herinneringen van maanden later en ontkenden ze zelfs dat ze hadden meegemaakt wat ze in het eerste interview hadden gedeeld.

Met andere woorden, 3-jarige kinderen kunnen zich inderdaad herinneren dat mama en papa ruzie hadden toen ze 2 waren. Het kan hen van streek maken als ze zich dergelijke incidenten herinneren. Maar tegen de tijd dat ze wat ouder zijn, kunnen ze zich deze gevechten misschien niet meer herinneren.

Betekent dit dan dat baby’s en peuters niet worden getroffen door scheiding?

Helaas niet. Trauma dat optreedt voordat we de kleuterleeftijd bereiken, kan zeker zijn sporen nalaten. Baby’s of peuters die maanden of jaren bij twee liefhebbende en attente ouders hebben gewoond, kunnen op een scheiding reageren door:

  • ontroostbaar te worden als een ouder er plotseling niet meer is;
  • steeds aanhankelijker of onzekerder te worden in de buurt van de ouder waarmee ze samenleven of in de buurt van nieuwe mensen;
  • ontwikkelingsmijlpalen te missen of terug te gaan naar eerdere mijlpalen (bijvoorbeeld een 3-jarige die een jaar geen speen heeft gebruikt, weer een speen wil).

En los van het geheugen, omdat deze vroege jaren zo vormend zijn, kunnen deze problemen latere problemen veroorzaken.

Maar er zijn manieren om de effecten op je baby of peuter te verzachten.

Je zou bijvoorbeeld zoveel mogelijk een consistente routine moeten instellen en handhaven. Het is algemeen bekend dat deze leeftijd gedijt op routine, dus als je kleintje bij ouder de ene woont en de andere ouder elk weekend ziet, probeer dat ritme zo veel mogelijk vast te houden en het zo min mogelijk te verstoren.

Als je voor de scheiding bepaalde routines had, praat dan met de andere ouder (indien mogelijk) over het volhouden van deze routines in beide huishoudens.

Soms wordt de scheiding een naar gevecht of leidt het ertoe dat één ouder in wezen uit het leven van het kind verdwijnt. Maar weet dat het creëren van een liefdevolle, veilige en ondersteunende omgeving waarin uw kind op emotioneel veilige manieren wordt blootgesteld aan nieuwe mensen en nieuwe situaties, een lange weg is.

Het kan een tijdje zwaar zijn. Maar dit is een zeer flexibele leeftijd.

Kleuterleeftijd

In de leeftijd van 3 en 5 jaar ontwikkelen kinderen meer begrip voor het abstracte. Ze stellen veel vragen en bedenken hoe ze in de wereld om hen heen passen.

Dat betekent niet dat ze het concept van scheiding begrijpen. In feite zijn ze waarschijnlijk sterk afhankelijk van de veiligheid en stabiliteit van de aanwezigheid van hun ouders terwijl ze nieuwe en onbekende ervaringen en gevoelens onderzoeken.

Maar als de ouders ruzie maken, kunnen kinderen van deze leeftijd sterk het gevoel hebben dat hun wereld onzeker en instabiel wordt, en dat is beangstigend. Het gevoel dat alles niet in orde is met hun ouders kan ertoe leiden dat je kind reageert met huilen, angst en onschuldig aandringen om ervoor te zorgen dat je stopt met ruzie maken en teruggaat naar ‘zoals je was’.

Kleuters kunnen ook het gevoel hebben dat het hun schuld is. Ze kunnen moeite hebben met slapen of willen meer controle. Ze hebben waarschijnlijk te maken met zoveel emoties dat ze echt niet weten hoe wat ze ermee aan moeten.

Na de scheiding, wanneer de stabiliteit in de woning(en) is teruggekeerd, kan het weer beter gaan.

Het trauma van de gebeurtenissen voor de scheiding kan blijvende herinneringen en verwarrende emoties achterlaten. Maar als er eenmaal weer een ritme is, voelt je kleintje meer rust en acceptatie – zelfs als het enige waar ze het een tijdje over hebben, is dat jij en hun andere ouder weer bij elkaar komen.

Wat kan je doen om de negatieve gevolgen op deze leeftijd te verzachten?

Het is belangrijk om de omgang met de andere ouder zo beleefd mogelijk te houden, in ieder geval in het bijzijn van je kind.

Vermijd verhitte discussie en kwaadspreken over elkaar en geef je kind nooit het gevoel dat het partij moeten kiezen. Ook al ben jij van mening dat de andere ouder meer blaam treft, dat hoeft je kleuter zeker nu niet te weten.

Volgens onderzoek is mediation heel zinvol als het gaat om scheiding en co-ouderschap van je kleuter.

Basisschoolleeftijd

Dit is misschien wel de moeilijkste leeftijd voor kinderen om om te gaan met de scheiding van hun ouders.

Dat komt omdat ze oud genoeg zijn om zich de goede tijden (of goede gevoelens) te herinneren van toen het gezin nog compleet was. Ze zijn, hoewel nog niet helemaal, ook oud genoeg om complexere gevoelens rond conflicten en fouten te begrijpen.

Je kunt vragen krijgen als:

  • Als je van me houdt, waarom kunnen jullie dan niet bij elkaar blijven?
  • Wat heb ik gedaan?
  • Komt dit doordat ik niet altijd doe wat mij wordt opgedragen?
  • Ik beloof dat ik een gehoorzaam kind zal zijn.
  • Houdt papa/ mama niet meer van me? Willen ze daarom weg?

Let op het patroon: deze vragen draaien allemaal om het kind zelf. Ze vragen zich af wat hun aandeel in de scheiding is en hebben de neiging om het meer over henzelf te maken dan over wat er tussen twee volwassenen aan de hand kan zijn.

Deze gevoelens kunnen leiden tot een depressie bij je kind – op korte of lange termijn. En de effecten van wat er gedurende deze jaren gebeurt, kunnen van invloed zijn op het toekomstige emotionele welzijn. Je kind kan teruggetrokken, niet-communicatief en angstig worden.

Als alternatief kunnen ze boos uithalen naar jou of hun andere ouder of de een tegen de ander uitspelen. Dit is waar je stereotiepe zinnen kunt horen als “Ik wil bij papa wonen!” of “Ik moet van mama alles alleen doen!” De leerkrachten van je kind kunnen opmerken dat de relaties tussen je kind en leeftijdsgenoten of andere volwassenen niet soepel zijn.

Dus wat helpt?

Net als bij jongere kinderen, is het belangrijk dat jij en je aanstaande ex-partner proberen vriendelijk tegen elkaar in het bijzijn van je kind. Probeer conflicten tot een minimum te beperken en houdt je kind buiten de afwikkeling van de scheiding, bespreek de details niet in het bijzijn van je kind maar met je aanstaande ex-partner met hulp van een mediator.

Het beste scenario is natuurlijk dat beide ouders actief betrokken blijven bij het leven van het kind als liefdevolle ondersteuners. Dit is echter niet altijd mogelijk. Als je je in een situatie van mishandeling of huiselijk geweld bevindt, is er een heel andere vorm van begeleiding nodig.

Kinderen van deze leeftijd zullen vaak achteraf met een traumatische scheiding in het reine komen naarmate ze volwassener worden. Begeleiding door een professionele therapeut en emotionele steun van familie en vrienden kan enorme helpen tijdens en na de scheiding.

Een arts kan van onschatbare waarde zijn als het gaat om het vinden van opties.

Tieners

Tegen de tijd dat je kinderen tieners zijn, is de kans veel groter dat ze de onderliggende gevoelens begrijpen die tot scheiding leiden.

Als het gezinsleven in rep en roer is, kunnen ze de uiteindelijke scheiding zelfs als een opluchting zien. Ze hebben ook minder kans om het gevoel te hebben dat zij schuldig zijn aan de scheiding of dat samen blijven tegen elke prijs het beste is.

Tieners zijn vaak egocentrisch, maar in tegenstelling tot kinderen in de basisschoolleeftijd, draait hun wereld meer om hun leven buitenshuis. Ze twijfelen dus niet zozeer aan de liefde van hun ouders voor hen, maar willen gewoon verder met hun leven.

Ze maken zich misschien zorgen over de gevolgen van de scheiding voor hun sociale situatie (bijvoorbeeld of ze nog wel bij hun vrienden in buurt kunnen blijven wonen) en idealiseren het verleden. Maar ze kunnen erkennen dat de scheiding in potentie dingen beter kan maken.

Acceptatie komt over het algemeen makkelijker tot stand. Maar onthoud dat je tiener – vooral je jongere tiener – nog steeds een kind is dat nog niet volledig volwassen is in zijn denken. Zorg ervoor dat je de tools hebt om hen te helpen omgaan met de nieuwe realiteit. Het is verstandig om hun docenten op de hoogte stellen van de scheiding.

Praat eerlijk met je tiener over hun gedachten en gevoelens. Luister. En vraag of ze met iemand anders dan jou of de andere oudere willen praten.

Conclusie

Een scheiding is niet makkelijk, voor mensen van elke leeftijd, en het kan blijvende gevolgen hebben voor je kinderen – en jou.

Vergeet niet dat je kinderen je bij dit alles nodig hebben, dus je moet voor jezelf zorgen. Ga naar een scheidingsspecialist en steun op vrienden en familie. Zelfzorg is heel belangrijk.

En hoewel een scheiding van ouders trauma’s kan veroorzaken, kan de continue spanning in huis dat ook. Als je je afvraagt of je dat moet volhouden tot je kind 18 is, vraag jezelf dan het volgende af:

  • Is de situatie gezond voor jou en je kinderen?
  • Is verzoening mogelijk?
  • Staan jij en je partner open voor relatietherapie?

Als het antwoord op deze vragen ‘nee’ is, onthoud dan dat kinderen veerkrachtig zijn, en het soms de beste oplossing is om uit elkaar te gaan en je te committeren aan een co-ouderschapsroutine die de harmonie zoveel mogelijk herstelt.

Heb je vragen over je kinderen en een (aankomende) scheiding? Neem gerust contact met me op.

Astrid van Eersel, scheidingsspecialist met hart voor kinderen

You may also like