Je hebt maar één kans om het meteen goed te doen
Een scheiding is het probleem én de verantwoordelijkheid van volwassenen, en zo zou het altijd moeten zijn. Helaas zie ik in mijn werk maar al te vaak dat de kinderen temidden van het conflict van hun ouders staan.
Ouders zijn tijdens een scheiding vaak gefocust op zichzelf en hun eigen belangen. Dat is heel verklaarbaar want wanneer je, door het verlies van de liefde, geconfronteerd wordt met heftige emoties als verdriet en boosheid, is het best heel lastig om de belangen van de kinderen niet uit het oog te verliezen. Ouders gaan daardoor vaak onbedoeld voorbij aan de behoeften van hun kinderen.
Een advocaat die enkel de belangen van een cliënt dient, kan olie op het vuur van het conflict gooien en daardoor het negatieve gedrag van ouders aanwakkeren op een manier die enorm schadelijk is voor de kinderen. Advocaten doen dat meestal niet uit kwade wil, maar omdat ze oprecht geloven dat dit in het belang van hun cliënt is. Misschien om op die manier een betere financiële positie te bewerkstelligen, of een gunstiger omgangsregeling. Ze houden er echter geen rekening mee dat veel scheidingszaken die via gerechtelijke procedures verlopen, heel lang duren. En al die tijd zorgt het conflict tussen ouders ervoor dat hun kinderen lijden. Soms op een manier die nog lang – vaak zelfs levenslang – invloed heeft op de mentale en emotionele ontwikkeling van de kinderen.
En uiteindelijk komt er een moment dat het scheidingsproces achter de rug is, de advocaat uit beeld verdwijnt, en de ouders en kinderen door moeten met een leven vol toekomstige gebeurtenissen: verjaardagen, diploma-uitreikingen, bruiloften. Gebeurtenissen die allemaal doorspekt zijn met nare gevoelens als gevolg van het scheidingsproces.
De meeste advocaten hebben nauwelijks tot geen weet van de ontwikkeling van kinderen. Met als gevolg dat als advocaten het hebben over de belangen van de kinderen het vaak gaat over de financiële zaken zoals ‘wie betaalt wat’ en in welke verhouding dragen de ouders bij aan de kosten voor verzorging en opvoeding van hun kinderen. En natuurlijk is dat ook een belangrijk onderwerp, maar de impact van de scheiding op het emotionele en mentale welzijn van de kinderen blijft onbesproken. Ondertussen wordt onder het mom van ‘kinderen zijn flexibel’ de emotionele steun die zij tijdens de scheiding echt nodig hebben geminimaliseerd. Ouders rationaliseren hun gedrag tijdens een scheiding door te geloven dat hun persoonlijk gewin een beter leven voor hun kinderen zal opleveren – en soms zal dat ook zo zijn. Maar velen zien de emotionele schade die voor kinderen tijdens het scheidingsproces ontstaat over het hoofd.
Voor ouders die begrijpen dat zij maar één kans hebben om de schade die bij hun kinderen tijdens het scheidingsproces kan ontstaan te minimaliseren én dat de scheiding hun probleem en verantwoordelijkheid is, lees je hieronder een aantal tips.
1. Kinderen mogen hun ouders nooit slecht over elkaar horen praten
Veel scheidingen zijn behoorlijk conflictueus. De ene ouder vindt dat de andere ouder de schuld is van de scheiding en voelt zich slachtoffer. En alhoewel de beschuldigingen voor die ouder waar zijn omdat het zo gevoeld wordt, heeft het verhaal altijd twee kanten. Het vraagt veel beheersing van ouders om geen beschuldigingen over de andere ouder te uiten in het bijzijn, of binnen gehoorsafstand van de kinderen. Geen enkel kind wil nare dingen over een ouder horen. Zulke uitspraken werken overigens meestal averechts en zetten juist de ouder die de beschuldigingen doet in een kwaad daglicht.
2. Kinderen kunnen geen klankbord voor hun ouders zijn
Het is verleidelijk om een kind als klankbord te gebruiken, maar weet dat dit schadelijk is. Hoewel het kind een fijne steun lijkt te zijn, hebben kinderen ruimte nodig om hun eigen ontwikkelingstaken uit te voeren – school, sport, hobby en vrienden en vriendinnen moeten op de eerste plaats komen. Wanneer een ouder het kind als klankbord gebruikt, is de emotionele focus weg van de eigen behoeften van het kind. Bovendien zijn kinderen net sponzen; ze absorberen je energie, pijn en worstelingen, en voelen zich vaak schuldig als ze jouw problemen niet kunnen oplossen. Geen enkel kind mag zich belast voelen met het probleem van een ouder, vooral niet door een scheiding.
3. Kinderen moeten hun ouders kunnen vertrouwen
Hoewel kinderen weggehouden moeten worden van volwassen onderwerpen die niet voor hen bestemd zijn, moeten ze erop kunnen vertrouwen dat hun ouders hen uiteindelijk de waarheid zullen vertellen. Als je depressief, boos of gekwetst bent of financieel vastloopt, laat het hen dan weten – op een niveau dat ze kunnen begrijpen. Je hoeft niet tot in detail alles met hen te delen, maar als je gestrest bent, laat ze dan weten dat je ‘niet oké’ bent en bied je excuses aan. Of, als je krap bij kas zit, laat ze dan weten dat je dit of dat gewoon niet kunt betalen. Als je gaat verhuizen, vertel het ze dan zo snel mogelijk en laat ze vragen stellen. Vertel ze in ieder geval de waarheid. Dit zal hen vertrouwen geven – en kinderen moeten hun ouders kunnen vertrouwen, vooral wanneer dingen verwarrend zijn en hun normale leven zo verandert. Als kinderen erop kunnen vertrouwen dat elke ouder hen de waarheid over hun situatie zal vertellen, zullen ze minder angstig zijn en een groter vermogen hebben om ermee om te gaan. Dingen onuitgesproken laten, of erger nog, leugens verspreiden, bevordert alleen maar stress en onzekerheid.
4. Kinderen hebben het nodig te zien dat ouders respect hebben voor elkaar
Kinderen doen het het beste tijdens en na een scheiding wanneer er een warme relatie is tussen hen en beide ouders, evenals een harmonieuze relatie tussen de ouders zelf. Hoewel ouders van mening kunnen verschillen, moeten kinderen zien en begrijpen dat zij elkaar ook dan met respect behandelen. Deze les is voor kinderen niet alleen van toepassing op het gezinsleven; het is er een die maakt dat kinderen voor hun hele leven leren hoe zij met conflicten met leeftijdsgenoten en andere volwassenen om kunnen gaan. De tolerantie en acceptatie van verschillen begint thuis, en hoewel het voor ouders lastig kan zijn om tijdens en na een scheiding dit principe vast te houden, is het waarschijnlijk het meest cruciale moment. Geen enkel kind wenst een scheiding van hun ouders, maar als er toch een komt, wil het kind weten dat de mensen van wie het houdt en op wie het het meest vertrouwt, elkaar met respect kunnen behandelen.
5. Kinderen moeten geïnformeerd worden over de scheiding van hun ouders
Wanneer de beslissing wordt genomen om te scheiden (en het kan verstandig zijn om vooraf advies in te winnen om afspraken te maken over hoe de meest humane en eerlijke scheiding kan worden doorlopen), moeten kinderen de feiten horen. Het is verstandig voor ouders om een reeks gesprekken te plannen; de eerste die het nieuws naar voren brengt, zal voor sommigen waarschijnlijk een schok zijn, hoewel sommige kinderen het misschien hadden verwacht. Desalniettemin, spreek van tevoren af wat je gaat zeggen en probeer concreet te zijn. Het is verstandig om niet alleen uit te leggen wat er gebeurt, maar om ze eraan te herinneren dat jullie van ze houden. Kinderen hebben behoefte aan concrete details; ze willen weten waar ze gaan wonen, bij wie ze gaan wonen en wanneer de verhuizing zal zijn. Ze zullen ook denken aan feestdagen, vakanties, verjaardagen en andere belangrijke familie-evenementen. Daarom zijn meerdere gesprekken nuttig. Als je twijfelt over hoe je dit aan moet pakken of over hoe je de boodschap zo goed mogelijk aan kunt laten bij de leeftijd van de kinderen, is het slim om advies te vragen aan iemand die veel weet van wat de behoeften van kinderen van verschillende leeftijden zijn.
6. Kinderen moeten hun realiteit bevestigd krijgen
Hoewel het verleidelijk is om sommige feiten over iemands situatie voor de kinderen te verbergen, de realiteit van de scheiding moet duidelijk voor hen zijn (sommige feiten, zoals die van volwassenen onderwerpen, moeten echter weg van de kinderen worden gehouden). Denk eraan wanneer je met kinderen over de scheiding praat om de zaken in de context van hun ontwikkeling te houden. De uitleg aan een 10-jarige is heel anders dan die voor een 16-jarige. De 10-jarige kan de context van: “Soms kunnen jij en een vriend het gewoon niet meer met elkaar vinden”, begrijpen, terwijl een 16-jarige misschien het nodig heeft om te horen: “Je weet dat we een lange en stormachtige periode hebben gehad. Misschien zijn we te jong getrouwd, of realiseerden we ons niet hoe anders we tegen het leven, persoonlijke waarden en de toekomst aan zouden gaan kijken. Deze dingen gebeuren, en ik hoop echt dat wanneer jij iemand tegenkomt, je deze dingen in gedachten houdt.”
Stel vragen aan de kinderen, passend bij hun leeftijd: “Heb je vragen over de scheiding?” “Waar maak je je het meeste zorgen over?” Zorg dat ze zich veilig genoeg voelen om te reageren zoals zij dat nodig hebben. Nogmaals, houd rekening met het ontwikkelingsniveau van het kind. Een vraag van een 10-jarige kan zijn: “Wie gaat er voor mij zorgen?” Aan de andere kant zouden vragen een 16-jarige kunnen zijn: “Wat wordt mijn adres?” “Hoe kunnen mijn vrienden contact met mij opnemen?”
7. De belangen van kinderen komen altijd op de eerste plaats
Zoals hierboven al gezegd, kan het tijdens een complexe scheiding een uitdaging zijn om de belangen van kinderen voor ogen te houden wanneer een ouder het gevoel heeft dat er zoveel op het spel staat. Als je kijkt naar financiën, huisvesting, kinderbijslag, alimentatie, voogdij, enzovoort, is het belangrijk om te overwegen wat echt het beste is voor de betrokken kinderen, zelfs als dat resulteert in een minder ideaal compromis tussen ouders. Indien mogelijk is het meestal het beste voor ouders om de opvoeding en verzorging te delen. Voortdurende toegang tot ouders van wie de kinderen houden is echt het allergrootst belang. En voor ouders is het voor beide partijen belangrijk om ervoor te zorgen dat ze deel blijven uitmaken van het dagelijks leven van hun kinderen. Hoewel het moeilijk kan zijn (gezien de omstandigheden van je individuele situatie), onthoud dan dat JIJ degene moet zijn die compromissen moet sluiten en offers moet brengen in het belang van je kinderen. Het leven is balanceren, en nergens is dit duidelijker dan tijdens een scheiding. Mijn advies is echter om het belang van de kinderen voorop te stellen, ook al kantelt jouw weegschaal een beetje.
8. Kinderen moeten voelen dat hun ouders van hen houden
Het is belangrijk dat kinderen beseffen dat conflicten bij het leven horen. Maar bovenal moeten ze weten dat ze ondanks de scheiding zeer geliefd blijven bij hun ouders – en dat, hoe moeilijk het leven voor elke ouder ook is, hun uiteindelijke welzijn het allerbelangrijkst is.
Tenslotte
Een scheiding is zwaar voor zowel ouders als kinderen – daar kun je niet omheen. En als er een scheiding gaat plaatsvinden, is het uit elkaar gaan uiteindelijk misschien wel beter voor alle betrokkenen. De sleutel is om het voor iedereen in het gezin zo humaan en eerlijk mogelijk te maken.
In mijn werk als scheidingsadviseur en (familie-) mediator ben ik er voor ouders om hen te ondersteunen in de moeilijke periode van een scheiding. Door aandacht te hebben voor alles wat er is en ze soms liefdevol te confronteren met keuzes die zij zouden willen maken en die vaak onbedoeld niet in het belang van de kinderen zijn. Vanaf het moment dat ik met ouders aan de slag ga om de scheiding op zowel financieel en juridisch vlak als op het vlak van gedeeld ouderschap te regelen, staan de kinderen en hun welbevinden tijdens het hele scheidingsproces centraal.
Wil je meer weten over hoe je ervoor kunt zorgen dat je het voor de kinderen meteen goed kunt doen? Neem dan contact met me op.
Astrid van Eersel
ADR Register Scheidingsadviseur en (Familie-) Mediator